Wie goed van de tongriem is gesneden, de retorica goed beheerst, lijkt overal mee weg te kunnen komen. Theater Utrecht laat zien dat de taal van de machthebber toch ook te breken is.

door: Wendy Lubberding

Floor Houwink ten Cate en Naomi Velissariou zetten met hun versie van Atropa theatrale middelen in om de macht te breken van de taal van de machthebber. Dat begint veelbelovend, met een grote rol voor de muziek van Joost Maaskant en Jimi Zoet. Gaandeweg rijst de vraag of de vrouwen het gaan redden, als hun stuk steeds meer in dienst lijkt te komen van de tekst van Tom Lanoye.

Lanoye baseerde zich op de stukken over de Trojaanse oorlog van Euripides en trok daar onder meer enkele speeches bij van de Amerikaanse president George W. Bush en diens minister van defensie, Donald Rumsfeld, ten tijde van de ‘war on terror’. Hij smeedde een smakelijke tekst met een groot gevoel voor beeldspraak en veel ruimte voor het ritme van de taal.

Zijn tekst eist de aandacht op in inhoud en vorm – een uitdaging, lijkt me, om die te spreken en een uitdaging om die in te bedden tussen alle andere betekenisgevende elementen in een theatervoorstelling.

Hoopvol In de overtuigende eerste scène komen die elementen op een geweldige manier bij elkaar. Het beeld van Studio Dennis Vanderbroeck, een doorzichtige glazen vloer, steekt dwars door de lijst van de Stadsschouwburg Utrecht de tribune in als een brede catwalk. De kostuumontwerpers van Maison the Faux staken de Grieken in haast fluorescerend bloedrood, de Trojanen in metalig glimmend zilver.

Ifigineia (Thibaud Dooms) en Helena (Annelinde Bruijs) laten hun stemmen hoopvol opklimmen en ijzig neerdalen langs de schurende, bijtende beats, terwijl ze al in hun graf staan. Wat ze te zeggen hebben blijkt evenzeer uit hun fysiek, hun plaats in het decor en hun stemgebruik als uit hun woorden.

Taal van de overwinnaars In de twee volgende bedrijven neemt de tekst meer ruimte in. ’Ntianu Stuger weet er als Kassandra wel raad mee, Velissariou kan er de woede van Klytaimnestra in kwijt – beiden ondersteunen zichzelf daarbij met ritmische looppassen over de catwalk. Maar wanneer de Trojaanse vrouwen vanaf hun tribune neerkijken op de verwoesting van hun stad, zitten of staan ze grotendeels statisch, met al hun woorden, maar zonder theatrale wapens. Alsof ze vastzitten in de taal van de overwinnaars in een lange, slepende scène.

Met de ondertitel De wraak van de vrede voert Lanoye het idee aan dat alles, zelfs de wreedste offers, altijd valt recht te praten door wie de macht van de retorica beheerst. Agamemnon (Vanja Rukavina) heeft die macht om de taal te buigen: hij laat op die manier twee kinderen offeren en alle vrouwen lijden in de loop van dit stuk.

Theater Utrecht laat Klytaimnestra die macht breken, in een fysiek geacteerde beeldenreeks waarin de woorden niets meer kunnen buigen of redden. De makers serveren deze taal af, koste wat het kost.