door: Joukje Akveld
Westkaai: hondsmoeilijk theater in een abstracte uitvoering
Het is donker in de Utrechtse Paardenkathedraal, slechts hier en daar werpt een spot wat licht. Zo duister als in die eerste scene zal het de komende twee uur grotendeels blijven. Westkaai (1985), in de nieuwe regie van Thibaud Delpeut bij Theater Utrecht, is geen zonnige voorstelling. De Franse schrijver Bernard-Marie Koltes (1948-1989) hield ervan zijn toneelstukken ‘s nachts te laten beginnen. Het past bij de zwartgalligheid van zijn teksten, die ondanks zijn engagement met de verdoolden op deze aarde een sfeer van troosteloosheid ademen; bij zijn thematische fascinatie voor eenzaamheid en dood. In Westkaai wordt veel gereikt, maar weinig behaald. Acht personages spuwen lange monologen over hun dromen, maar ze verwezenlijken lukt ze niet. Het blijven dolende zielen, ‘zwerfhonden in het donker’. Een abstract decor van Roel van Berckelaer – een carre van ijzeren roosters, daaronder een bak waterverbeeldt een naargeestige wijk aan de rand van een stad. Het is de thuishaven van criminelen, straatmadelieven en immigranten die tevergeefs wachten op een visum. Een rivier scheidt de plek van de welgestelde, maar onbereikbare ‘overkant’. Het is deze plek die de vermogende Maurice heeft uitgekozen om met een sprong in het troebele water een eind te maken aan de leegte in zijn leven. Zijn assistente dribbelt hooggehakt en in trenchcoat niet begrijpend achter hem aan. Ze ontmoeten er een migrantenfamilie: vader keerde gewond terug uit een vergeten oorlog, moeder is ‘een hoer in goede gezondheid’. Van hun twee kinderen lijkt alleen de naïeve dochter nog niet verzwolgen door de uitzichtloosheid van het bestaan. Onbeholpen en verlegen gaat ze in op de avances van een buurtgenoot, hunkerend naar liefde, als de dood te worden teleurgesteld. Claire Bender speelt het jonge meisje fenomenaal. Wiebelend op de ene schoen die ze niet is kwijtgeraakt is ze timide en aftastend, rauw en brutaal. Samen met Bram Gerrits zorgt ze voor de mooiste scenes van de voorstelling; hun prille verliefdheid zorgt voor een flinter hoop. Die is broodnodig, want Westkaai is een beklemmend stuk, waarvan de uitvoering het zwaarmoedige karakter onderstreept. Het duistere lichtplan en het kale, kille decor bieden nauwelijks houvast en het duurt lang voor de personages contouren krijgen. Uit hun monologen vol herhaling ontstaat vooral het beeld van een stel ontheemde individuen die doelloos dwalen door de nacht. Delpeut is een goede acteursregisseur, een die met zijn soundscapes zorgt voor een filmische enscenering. Alleen: moet het allemaal zo ingewikkeld en abstract? Koldes’ werk wordt wel getypeerd als ‘hondsmoeilijk theater’. Van Berckelaer stelt in een begeleidend schrijven dat je met een te expliciete scenografie de tekst ondermijnt en te weinig ruimte laat aan de verbeelding van het publiek. Maar je kunt ook te abstract zijn. Een handreiking naar de toeschouwer was hier op zijn plaats geweest. Met deze uitvoering blijft Westkaai toneel voor gevorderden.
WESTKAAI door Theater Utrecht Gezien 7/10, Paardenkathedraal Utrecht