Vier toneelteksten, van vijf schrijvers, zijn woensdag genomineerd voor de Toneelschrijfprijs 2020. De vijf schrijvers vertellen over hun werk.

Genomineerd: ’Immens’ van Casper Vandeputte en Vincent van der Valk

De voorstelling Immens van Theater Utrecht was vorig jaar een hit op Oerol. Hij werd gespeeld door Vincent van der Valk en geregisseerd door Casper Vandeputte, die ook samen de tekst schreven, een manische, filosofische monoloog van een van Nietzscheaanse ideeën doordesemde man, genaamd Fritz. Over waarheid, vrije wil en mens zijn.

Beiden (35 jaar) schreven al eerder toneelteksten. Van der Valk: „Schrijven komt voort uit dezelfde bron als mijn acteren: nieuwsgierigheid en opwinding over denkprocessen en onze mentale wereld. Bij het schrijven ben ik niet geïnteresseerd in personages en menselijke interactie, maar meer in ideeën.” Vandeputte: „We hebben elkaar gevonden in onze liefde voor tekst. Ook in eerdere voorstellingen bestond het repeteren vaak uit tekstueel een scène naar onze hand zetten.”

Op de toneelacademie schreef Casper Vandeputte als student een stuk over Nietzsche, gespeeld door Van der Valk. Van der Valk: „Dat beviel ons zo goed, dat we zeiden: daar moeten we nog eens wat mee.” Vier jaar geleden was het zo ver. „Toen zijn we samen gaan schrijven en is Fritz ontstaan.”

Waarom Nietzsche? Van der Valk: „Nietzsche doet het goed bij jonge kunstenaars: je eigen waarheid creëren en afrekenen met alle goden. Dat kunnen ook je ouders of je hang naar bevestiging zijn. Ik ben ook echt smoorverliefd geworden op zijn werk. Hij spoort je aan om alles uit dit wonderlijke leven te halen. Zijn combinatie van zijn intelligentie en emotionaliteit inspireert mij enorm en raakt mij.”

Mensen kennen Nietzsche vooral als de man met de hamer, van god is dood. Voor Van der Valk is hij het tegenovergestelde. „In mijn beleving viert Nietzsche de mogelijkheden van dit bestaan. Hij schreeuwt dat je je niet moet laten inkapselen door negatieve krachten en waarheden van anderen.”

In de opening van Immens hakt Fritz in op liefde en vriendschap. Die zijn bedacht door een ‘sadistische kleuterleidster’. Van der Valk lacht: „Die term komt van Casper.” Hoe positief is dat? „Nietzsche, of Fritz in dit geval, verleidt je om wat je als vanzelfsprekend beschouwt tegen het licht te houden. Wat hij beweert, is misschien niet waar, maar dat je alles mag bevragen is bevrijdend. En liefde en vriendschap kunnen óók verstikkend zijn en je beperken. Die kanten mogen ook belicht worden.”

Als Fritz zegt te willen ‘ontmenselijken’, geeft hij als reden dat de mens een hopeloos gewelddadig wezen is. Van der Valk: „Dat is zijn wens om te transformeren, die ook paradoxaal is. Het is geen eenduidige theorie, maar als idee en taal is het verlokkelijk: dat wat wij menselijk noemen, haalt ons naar beneden, dus moeten we misschien wel ontmenselijken en daarmee eigenschappen omarmen die we denken niet te hebben.”

Immens staat bol van de ingewikkelde redeneringen. Is de tekst niet te moeilijk voor toneel? Vandeputte: „Daar hebben we stevige discussies over gehad. Daarbij vertegenwoordigde Vincent Fritz, die zo ver mogelijk wilde gaan, en ik het publiek, dat wel mét Fritz moet kunnen blijven verdwalen. Van der Valk: „Na een try-out voor jongeren, die helemaal los gingen en joelden alsof ik stond te rappen, dachten we: ‘Het kan wel!’ De tekst biedt voldoende houvast.”