Een asogezin in een kraakpand. De felrealistische theaterserie The Family’ van Lodewijk de Boer was al legendarisch bij de eerste aflevering in 1972. Nu zet Theater Utrecht zijn tanden in de familie.

Tekst Hanny Alkema

Vet een enorme slag op de deur, een brekend hangslot, kwamen ze het toneel opgestormd, huisraad met zich meeslepend en een oude radio die een populair wijsje speelde. De twee broers Doc en Kil, die zich beter met de vuist dan in taal konden uitdrukken, en hun zus Gina, die letterlijk haar spraak kwijt was, omdat ze als kind door haar vader was misbruikt. Dat die mafkezen van een broers haar ook weleens te pakken wilden nemen of de baan opsturen als er geen brood op de plank was? Moest kunnen. Want zonder elkaar konden ze niet, al dreigde Doc zich te laten verleiden door het pietsje meer comfort bij het gescheiden burgermevrouwtje Branka.

Wat een familie, wat een milieu. Die korte lontjes en onbesuisde scenes in dat kraakpandje waren een ongekende breuk met het keurige, maatschappelijk geëngageerde theater waar het publiek aan gewend was. Felrealistisch volkstoneel, waar bovendien ongegeneerd om gelachen kon worden door tal van slapstickelementen. ‘The Family’ was eind 1972, begin ’73 meteen een hit. De toneelsensatie van dat seizoen. Elke avond uitverkocht. Auteur en regisseur Lodewijk de Boer (1937-2004) schreef er theatergeschiedenis mee.

Voor het eerst stond er een uit vier afleveringen bestaande televisieserie op toneel. Met aso’s als theaterhelden, een anarchistische familie die elkaar haat en liefheeft, en zich de bemoeizuchtige buitenwereld van het lijf moet houden. Een hilarische ‘Peyton Place’ in de sloppenwijk. Inclusief cliffhangers en een samenvatting van de voorgaande aflevering.

Sexy materiaal
Het huidige ‘Family-team’ bij Theater Utrecht is te jong om de oorspronkelijke voorstellingen (of de versie door Ro Theater in 1990) gezien te hebben. Maar het hoort als heel bijzonder fenomeen bij de Nederlandse theatergeschiedenis, vindt regisseur Casper Vandeputte (1985). Al tijdens zijn opleiding aan de Toneelacademie Maastricht werd het door tweedejaars studenten opgevoerd. Ook bij andere theaterscholen bleek het stuk sexy materiaal voor aankomende theatermakers.

In gesprek met artistiek leider Thibaud Delpeut over de potentie van De Paardenkathedraal, een voormalige manege in Utrecht kwam bij Vandeputte The Family spontaan bovendrijven: “Omdat dat stuk en die grote lege ruimte een onconventionele manier van theater maken oproepen. En vragen om net zoiets knetterends als die familie in The Family zelf is. Niet actualiseren is het doel, maar inzetten op de grenzeloosheid van fantasie. Dat was iets waar ik op dit moment in mijn carrière enorm naar verlangde. Niet ambachtelijk werken, maar ontregelen.”

Op de eerste repetitiedag, maandag 27 februari, gaan er vooral fantasieën en ideeën over stuk en personages over tafel. Het moet niet een soort penoze worden, misschien een stelletje dat zijn eigen reallifesoap speelt. Het is toch ook een knipoog naar de buitenwereld, dat het sowieso theatermakers zijn die het doen, vindt Sanne den Hartogh (Kil). Isabelle Houdtzagers heeft nog niet echt een beeld van hoe ze als zwijgende Gina moet communiceren: “Dat ze beeldschoon is, daar kan ik niet veel mee.” Voorlopig bereidt zij zich vooral fysiek voor. Met voetbal en yoga.

Meer vragen en invallen. Kan Tiba, de toneelhond van technicus Ramses, misschien meedoen? Wat doen we met het rode busje op de vloer? En kan er bij de opkomst van Branka, Does nieuwe vriendin en ex-model, een lekker geurtje in de ruimte komen hangen? Hou het vet, klinkt het. Rooster eens een knakworst in een volgspot.

Spot aan
Maandagmiddag 6 maart. Het is donker, de stemming verwachtingsvol. Tijd voor korte presentaties van wat de spelers die ochtend hebben verzonnen. Spot aan. Hannah van Lunteren (Branka) komt op in een blauwzilveren glitterjurk, een reusachtige krullenpruik tot op haar billen, op skeelers, de grote ruimte van De Paardenkathedraal benevelend met een spray bus. Terwijl kostuumontwerpster Rebekka Wormann met twee föhns dunne plastic slierten aan haar jurk laat opwaaien, horen wij Branka’s zwoele stem: “Jij bent zeker Gina? En jij Kil? Doc heeft me zoveel over jullie verteld.”

Het is krankzinnig. Lady Gaga in de achterbuurt. Dat is nog eens wat anders dan de beleefde binnenkomst door de deur, zoals in het origineel. In een klap zijn de herinneringen aan dat verleden weggevaagd. The Family krijgt plots een eigen dynamiek met de spirit van nu. “Wat een oogst”, roept Vandeputte opgetogen: “Opeens expressionisme.”

Hiervoor hadden Sanne den Hartogh (handtasje als steek op het hoofd) en Isabelle Houdtzagers al verrast met een samoeraigevecht in plaats van plat messengetrek en een ballettafereel als verleidingsscene. “En hier heb ik helemaal niets voor hoeven doen”, zegt Vandeputte: “De afgelopen week was een supersnelle werkweek, maar vrijdag merkte ik, dat ik er toch in was getrapt, gewoon snel scenes neerzetten en vastleggen. Een beetje verkrampt ook: elke aflevering moet in de gierende vaart van drie weken geklaard zijn. We waren nota bene al aan het monteren. Dat proces heb ik toen abrupt gestopt en in het weekeinde de acteurs sms’jes gestuurd, dat ze moesten nadenken over moeilijke momenten, liedjes, kostuums. Vanochtend hebben ze daar anderhalf uur aan gewerkt. En dan krijg je dit.

“Lodewijk de Boer heeft weleens gezegd, dat hij als regisseur erg afhankelijk was van de mensen met wie hij werkte. Dat heb ik ook. Met deze club, waarvan ik de meesten ken, en het welkome nieuwe bloed van een paar gastacteurs is dit project drie maanden lang een geweldig avontuur door de gezamenlijke lol in het maken.” “De presentaties worden een belangrijke leidraad voor de enscenering. Eerst schaven en wat aandachtspunten. Een klein ventilatortje is wellicht praktischer dan twee fohns. En Van Lunteren wil in plaats van skeelers liefst rolschaatsen: “Dat is eleganter.”

Vrijdag 10 maart. Het rode busje, met matras op het dak, is inmiddels slaapplek voor The Family. Van alles, ook de afgedankte keuken die ‘s ochtends toevallig voor de deur stond, wordt erin gestouwd. De geplande eerste doorloop gaat niet door, want Sadettin Kirmiziyus (Doc) is een week ziek geweest: “Ik ben wel elke dag gebrieft en om bij te praten hebben Casper en ik gisteren gecarpoold.” Scenes en aanwijzingen lopen snel dooreen. Kil: “Wat ben jij aan het doen? “ Doek: “Oefeningen.” Casper: “Ik wil graag dat je in je onderbroek oefeningen staat te doen.” Sadettin: “O, dus ik moet me ontkleden.” Casper: “Ja.” Kil: “Oefeningen? Waarvoor?” Doc: “Dat is goed voor de gezondheid.”

Knalmoment
Decorontwerper Julian Maiwald maakt foto’s. Acteur Mark Kraan (Cabotin) heeft een zakje knettererwten uitgestrooid. Het leukste knalmoment is als Kil er eentje precies op het kale hoofd van die oerburgerlijke ambtenaar Cabotin mikt. “Dat gaat je helaas nooit nog een keer lukken, Sanne”, grijnst Vandeputte. Als hij boven op een dialoog staat, zie je hoe het gezicht van de regisseur als vanzelf de expressie van de acteurs aanneemt.

Er is nog een week te gaan. Akoestische panelen en materiaal voor extra tribunes worden binnen gesjouwd. Publiek, dat welkom is bij repetities, is nog niet geweest. Wellicht straks na de eerste voorstelling. Vandeputte hoopt er nog wat figuranten, zoals een paar agenten, uit te kunnen halen: “We moeten, net als The Family zelf, roeien met de riemen die we hebben. De universele waarde is de achterkant van familiebanden. Die willen we op vulkanische manier tonen. The Family is reclame voor anders zijn.”

‘The Family’, theaterserie van Lodewijk de Boer door Theater Utrecht.
Première afl. 118-3. T/m 5 juni (inclusief afl. 2, 3 en 4) in De Paardenkathedraal, Utrecht: www.theaterutrecht.nl