Theater Utrecht speelt het klassieke toneelfeuilleton The Family. Niet artistiek verantwoord, maar “vet, komisch en van dik hout”.

Door Ron Rijghard

De deuren van de theaterzaal zijn vergrendeld met een plank, maar worden ruw opengetrapt. Acteur Sanne den Hartogh krijgt een stuk hout n zijn gezicht. Hij vloekt. Dan rijdt een rood bestelbusje naar binnen. Maar scheef. Acteur Sadettin Kirmiziyuz ziet dat het verkeerd gaat en roept Stop, stop “ tegen de chauffeur, actrice Isabelle Houdtzagers, omdat ze tegen de deurpost dreigt aan te rijden.

Het is de openingsscene van The Family door Theater Utrecht die op maandagochtend wordt gerepeteerd. De drie acteurs spelen twee broers en een zus die een afbraakpand in bezit nemen. Ze rijden hun bus de kale, hoge ruimte van Theater Utrecht in – een oude manege met het puntdak van een kerk. Vanaf nu is dit ons huis”, zegt Kirmiziyuz, in zijn rol van Doc, de oudste van het stel. Hij legt uit wat er staat te gebeuren. Alles wat u ziet vanavond hebben we echt meegemaakt.”

Regisseur Casper Vandeputte geeft de aanwijzing dat de introductie op circusniveau” gespeeld mag worden – groter en theatraler. Waarna Den Hartogh inhaakt bij zijn broer, in zijn rol van de jongere Kil, door meteen in de overtreffende trap te schieten van maniakale gek: Onze zus, Gina, die praat niet”, roept hij. Dan zet hij een stap richting het denkbeeldige publiek en schreeuwt agressief: Maar dat betekent niet dat ze dom is “

The Family van Lodewijk de Boer is een klassieke Nederlandse toneeltekst uit 1972/‘73, een feuilleton in vier delen. Publiek en pers waren destijds laaiend enthousiast over het baanbrekende stuk over outcasts die in conflict komen met burgerlijke normen en waarden. Auteur en regisseur Lodewijk de Boer noemde The Family een pleidooi voor onmaatschappelijk gedrag”.

Het stevige taalgebruik en de verschoppelingen waren nieuw in Nederlandstalig toneel. Een reportage in NRC in 1972 begon met de alarmerende vaststelling dat er in het theater werd gescholden, gevloekt, gelachen, met vuisten op tafel geslagen, gevochten en gevreeën”. De eerste Nederlandse toneelserie was volgens De Boer te boosaardig en te gevaarlijk om door de tv geaccepteerd te worden”. Het stuk werd ook veelvuldig in het buitenland gespeeld. In Nederland, waar de liefde voor de eigen toneelliteratuur een schaars goed is, kwam het alleen in 1990 en in 1997 (in verkorte vorm) nog op de planken.

Van dik hout
Volkstoneel”, noemde De Boer zijn voorstelling. Ik mik op de mensen die nooit in het theater komen.” Casper Vandeputte, die The Family bij Theater Utrecht regisseert, gebruikt het woord ‘volkstoneel’ niet, maar zegt wel dat The Family geen artistiek verantwoord theater moet worden. Het wordt vet, komisch en van dik hout”. Als referenties noemt hij de postmoderne ironie van filmer Tarantino en het fysieke spektakeltheater van het opgeheven gezelschap Alex d’Electrique. De vierdelige serie wordt in snel gemaakte afleveringen van maart tot juni gespeeld, en wordt ook als marathon opgevoerd. Zaterdag is de première van aflevering 1.

Met Sadettin Kirmiziyuz maakte Vandeputte (1985) de toneelhit somedaymyprincewill.com en bij het Nationale Toneel, waar de regisseur aan verbonden is, onder meer het politieke stuk Nieuwspoort. Het ruwe, bonkige en de energie in The Family wil hij behouden om weer tot de kern van theater te komen, zegt hij. Het theater is in essentie een plek waar het ongelooflijke en het magische zich voltrekt. Ik wil een voorstelling maken waar de bezoeker watertandend naar kijkt, omdat hij ziet met hoeveel lol en plezier hij is gemaakt.”

Dat is een reden om The Family te willen opvoeren. Een andere honger”, zoals Vandeputte het noemt, is dat hij geniet van personages die hun autonomie bevechten en lak hebben aan de wereld. Dat is actueel, want we leven in een tijd waarin de grootste partij van Nederland campagne voert met de slogan ‘Normaal Doen’. Normaal doen is saai en fout. Daar wil ik tegen strijden, ook bij mezelf. Als normaal doen je grootste waarde is, dan vier je niet dat we een land hebben gecreëerd met onwaarschijnlijk veel verschillende ideeën en opvattingen, die naast elkaar kunnen bestaan. En dan kun je je niet van de sokken laten blazen door gaaf theater.”

Ritueel gebaar
In de tweede scene die wordt gerepeteerd, pakt Kil een zwaard van de bus en moet dat van zijn vaderlijke broer teruggeven. Bij De Boer roept het opgewonden standje dan verdomme”. In deze bewerking: Grafkanker “. Tegen Kirmiziyuz zegt Vandeputte: Je moet hem rustig krijgen en daarna meteen de duimschroeven aandraaien.” En als Doc zegt dat hij honger heeft, moet dat niet met de strekking dat hij straks iets gaat eten, maar op een toon die duidelijk maakt dat er niks te eten is.

Na de botsing maken de twee broers het goed door elkaar in de nek te grijpen en met het voorhoofd tegen elkaar te duwen. Het is een mooi ritueel gebaar van broederschap, dat illustreert met wat voor soort mannen we te maken hebben. Vandeputte: In populair psychologisch-realistisch toneel, zoals van Ibsen en Tsjechov, zit veel subtekst. Het gaat over wat er niet wordt gezegd. Daarin herken je vaak je eigen leven. Die subtekst heeft The Family niet.” De personages in The Family spreken hun gevoelens juist hardop uit, zonder remmingen. Het stuk laat zien wat iemand echt voelt als hij ruzie heeft met zijn broer of wanneer zijn vader net is overleden. Dat wordt niet zoveel gedaan, ook omdat het een beetje fout is.”

The Family is ook gewelddadig. De broers vechten met elkaar, op leven en dood. Broers en zussen vermoorden elkaar relatief weinig. Maar niet omdat je dat niet wil. In mijn hoofd heb ik mijn broer al honderd keer vermoord.”

Hoe abnormaal Doc en Kil zijn, hoor je als ze over hun zus praten. Vandeputte vraagt zijn acteurs die relatie meteen bloot te leggen: Wat zijn die opmerkingen anders dan toespelingen op het feit dat jullie haar allebei neuken?”

Ja, er is sprake van incest, maar het gaat niet over incest, legt hij na de repetitie uit. Mijn idee is dat deze broers ver buiten de samenleving staan. Het is alsof je midden in het oerwoud stuit op nageslacht van een honderd jaar geleden verdwenen familie. Ze staan totaal op zichzelf.”

Hun gedrag is dierlijk, aldus Vandeputte. Nu hij net vier weken vader is, merkt hij aan zijn hormonen hoe dat kan voelen. Als er vroeger iemand ruzie maakte met mijn vrouw, dan dacht ik: ze lost het wel op. Nu denk ik: waar is hij, ik wurg hem Mijn zoon wil ik opeten. Ik word regelmatig aangetroffen met zijn voet in mijn mond, omdat ik een hap van hem wil nemen.”

In The Family gebeurt er veel waar het verstand niet bij kan. Maar dat gaan we niet gladstrijken. Al die gekte gaan we op je afvuren.”

Theater Utrecht: The Family. Vier afleveringen, t/m 5 juni, alleen te zien in De Paardenkathedraal, Utrecht. Speel data: theaterutrecht.nl